“‘‘De Hamas-aanval van 7 oktober vond niet in een vacuüm plaats’’

In plaats van lessen te trekken uit het verleden, wordt ook nu opnieuw gekozen voor een discours dat de Palestijnse burgerbevolking volkomen buiten beschouwing laat. In de aanloop naar 7 oktober 2023 sprak ik met leden van Hamas en van andere Palestijnse bewegingen. Mijn analyse is gebaseerd op die dialogen. 

Eind maart dit jaar maakte Hamas bekend dat Abdel-Latif al-Qanoua, woordvoerder van de Palestijnse beweging, gedood werd bij een Israëlische luchtaanval in Jabalia, in het noorden van de geblokkeerde en belegerde Gazastrook. Vijf jaar geleden had ik de gelegenheid een uitvoerig onderhoud met hem te voeren. In diezelfde periode, en in de daaropvolgende jaren, voerde ik ook gesprekken met Palestijnse functionarissen die niet aan Hamas zijn gelieerd.  

Toen was het al duidelijk dat een aanzienlijke escalatie slechts een kwestie van tijd was. Deze overtuiging bracht me er zelfs toe om, enkele maanden vóór 7 oktober 2023, een analyse te schrijven voor De Standaard, waarin ik pleitte voor het onmiddellijk opstarten van rechtstreekse onderhandelingen met Hamas, inclusief haar gewapende vleugel, én met andere Palestijnse bewegingen, maar zoals verwacht, bleven deze oproepen een dode letter. De verdere kolonisering en etnische zuivering van de bezette Westelijke Jordaanoever en Trumps recente plan tot etnische zuivering van de bijna totaal vernietigde Gazastrook illustreren dat er weinig of geen lessen uit het verleden zijn getrokken. 

Van annexatie en normalisatie tot escalatie 

Het nooit gepubliceerde interview met de intussen vermoorde Hamas-woordvoerder Abdel-Latif al-Qanoua vond plaats in de context van het toenmalige controversiële en omstreden “vredesplan” van Trump, de zogenaamde “deal van de eeuw”, dat de annexatie van aanzienlijke delen van de bezette Westelijke Jordaanoever mogelijk maakte.  

In een opmerkelijke demarche gingen enkele Arabische landen, ondanks hun eerdere standpunt dat de oprichting van een onafhankelijke Palestijnse staat een noodzakelijke voorwaarde voor normalisatie is, hun betrekkingen met Israël normaliseren (de “Abraham-akkoorden”). De Palestijnse president Abbas verklaarde dat Trumps “vredesplan” ‘naar de prullenmand van de geschiedenis zal worden verwezen’ en dat hij de Verenigde Staten niet meer beschouwde als een geloofwaardige bemiddelaar. Niet alleen werd het zelfbeschikkingsrecht van de Palestijnen voor de zoveelste keer genegeerd en met de voeten getreden, maar bovendien leken de zogenaamde “Abraham-akkoorden” zich te zullen uitbreiden naar Saoedi-Arabië.  

In het licht van deze “normalisatie-vredesakkoorden” werd al snel duidelijk dat een aanzienlijke escalatie op til was. Op 7 oktober 2023 vond de voorspelde escalatie plaats met de verrassingsaanval door de al-Qassam Brigades, de militaire tak van Hamas, en andere gewapende Palestijnse groepen in de geblokkeerde Gazastrook. Israël, dat al decennialang miljoenen Palestijnen met geweld bezet houdt en onderdrukt, gaat sindsdien volgens juristen en mensenrechtenorganisaties over tot systematische oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid. Tot het moment van schrijven kijkt de internationale gemeenschap toe terwijl het Israëlische bezettingsleger de Palestijnse burgerbevolking terroriseert, uithongert en uitmoordt. 

Vredesproces dood en begraven 

Vijf jaar geleden bevestigde Abdel-Latif al-Qanoua, woordvoerder van Hamas, het verzet van zijn beweging tegen het door Trump voorgestelde “vredesplan”. Hij omschreef het als een ‘annexatieproject’ dat het falen van het beleid van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) in de afgelopen kwarteeuw illustreerde. Al-Qanoua stelde dat de zogenaamde tweestatenoplossing na de aankondiging van dit “vredesplan” doodverklaard was, aangezien de ‘zionistische bezetters’ zich niet aan eerdere akkoorden met de PLO hielden.  Tevens gaf hij aan dat het politieke project van de Palestijnse Nationale Autoriteit (PNA) was ingestort en geen werkelijke betekenis meer had.

In dezelfde periode voerde ik gesprekken met Palestijnse functionarissen in Brussel en Amsterdam, die scherpe kritiek uitten op het feit dat Trump met een plan kwam zonder voorafgaandelijk overleg met de Palestijnen. Deze functionarissen stelden tevens dat de Oslo-akkoorden geen werkelijke betekenis meer hadden.  

Adel Atieh, toen nog diplomaat in Brussel, waarschuwde dat een effectieve annexatie het einde van de tweestatenoplossing zou betekenen en enkel de positie van Hamas zou versterken. ‘De door Hamas ingenomen standpunten over het falen van het vredesproces zijn niet nieuw. Wat wel nieuw is, is dat de annexatie extra geloofwaardigheid zal geven aan Hamas’, aldus Atieh. 

De weg naar het geweld 

Volgens al-Qanoua is de intentie van Israël altijd al duidelijk geweest: via de annexatie van grote delen van de bezette Westelijke Jordaanoever en de Jordaanvallei de Palestijnse gebieden opsplitsen in kantons, waardoor de oprichting van een Palestijnse staat onmogelijk wordt. Al-Qanoua verklaarde dat Hamas zich met alle beschikbare middelen en op alle niveaus zou verzetten tegen dit “vredesplan”, aangezien de voortzetting van de normalisatie enkel zou bijdragen aan het versterken van het Israëlische bezettingsleger en het aanzetten tot verdere misdaden tegen het Palestijnse volk.  

Het Palestijnse volk wordt al decennia geconfronteerd met voortdurende etnische zuiveringen en een verstikkende bezetting en systematische onderdrukking.

Hij omschreef het plan als een uiting van minachting voor het lijden van het Palestijnse volk en waarschuwde dat het een gevaarlijke ontwikkeling en een verraderlijke messteek in de rug van de Palestijnen zou zijn. Tijdens het interview vroeg ik al-Qanoua of het grijpen naar geweld een optie is voor Hamas. Hij bevestigde dit stellig en pleitte specifiek voor een intensivering van het verzet.  

Al-Qanoua benadrukte echter dat de gekozen methode van verzet dient te zijn gebaseerd op een nationale strategie die door alle Palestijnen wordt gesteund. Desondanks heeft de aanval op 7 oktober 2023 aangetoond dat dit standpunt niet in overweging werd genomen, aangezien de verrassingsaanval vanuit de geblokkeerde Gazastrook niet heeft plaatsgevonden na voorafgaand overleg met alle leden van Hamas, laat staan met de gehele Palestijnse bevolking. 

De escalatie was voorspeld 

Na het interview met de inmiddels vermoorde Hamas-woordvoerder Abdel-Latif al-Qanoua, evenals met een reeks andere Palestijnse functionarissen, diplomaten en militaire leiders die niet aan Hamas gelieerd zijn, werd het duidelijk dat een significante escalatie op handen was. In december 2021 sprak ik met Jilan Wahba Abdalmajid, de Palestijnse ambassadeur in Ierland, die eveneens waarschuwde voor een aanstaande escalatie. Zij stelde dat Gaza een ‘tikkende tijdbom’ was die vroeg of laat zou ontploffen als de blokkade voortduurde. 

 Enkele maanden voorafgaand aan 7 oktober 2023 voerde ik in het Palestijnse vluchtelingenkamp Rashidieh in Zuid-Libanon een gesprek met Tawfiq Abdallah, de militaire leider van Fatah en de PLO-facties in de regio. Hij benadrukte de urgentie van een vreedzame oplossing en verklaarde: ‘Vrede voor het te laat is.’  

Het is dus duidelijk dat de aanval van Hamas op 7 oktober 2023 niet in een vacuüm plaatsvond, zoals eerder ook VN-topman António Guterres verklaarde. Het Palestijnse volk wordt al decennia geconfronteerd met voortdurende etnische zuiveringen en een verstikkende bezetting en systematische onderdrukking. Daarnaast hebben de eerdergenoemde eenzijdige initiatieven geleid tot een verdere escalatie en de verwoesting van grote delen van bezet Palestina en zijn bevolking.  

In plaats van hieruit de nodige lessen te trekken om gelijkaardige escalatie-scenario’s te voorkomen, lijken eenzijdige initiatieven nog steeds de voorkeur te genieten. Denk daarbij aan de verdere kolonisering van de bezette Westelijke Jordaanoever en Trumps recente plan tot etnische zuivering van Gaza, waarbij het uitmoorden en verdrijven van honderdduizenden Palestijnen voor vele actoren klaarblijkelijk als moreel acceptabel wordt beschouwd.