‘Wij, alawieten, hebben niemand die ons vertegenwoordigt in het nieuwe Syrië’

In een strandbar op de dijk in Latakia, met een adembenemend uitzicht op de Middellandse Zee, klinkt luid ‘Jena Jena Jena’. In het liedje overloopt de iconische revolutiezanger Abdelbasset Sarout één voor één de steden die mee de kar van de revolutie spanden: Dara’a, Hama, Homs.

De laatste strofes gaan over de Syrische kustregio, het hartland van de alawieten. Zo’n 10% van de Syrische bevolking behoort tot deze religieuze groepering, zo ook de afgezette dictator Bashar al-Assad. ‘Zelfs het vrije volk van de kust bevestigt dat je zal vertrekken’, klinkt het door de luidsprekers.

De uitbater van de strandbar draagt een T-shirt met daarop de revolutionaire vlag met de drie rode sterren. Hij is net teruggekeerd uit wat hij zelf een lange ballingschap in Duitsland noemt. Zelf is hij geen alawiet. Het centrum van Latakia is de voorbije decennia gemengd geworden, in tegenstelling tot de buitenwijken en dorpen rondom de stad; die zijn vrijwel allemaal volledig alawitisch.

De val van Assad, in december vorig jaar, was voor het grootste deel van de Syriërs een triomf. Velen hebben familieleden die vastzaten in Assads foltercellen, als ze zelf al niet enkele weken tot jaren achter de tralies doorbrachten. De uitbater van de bar deelt de vreugde met zijn landgenoten. ‘Na 53 jaar zijn we eindelijk van de Assads verlost!’, roept hij over de luide muziek heen.

Hij wijst naar een jeep die voorbijrijdt. Er zitten mannen in, met zwarte stof over hun monden en met halflange baarden. Ze dragen de uniformen van Amn al-’Am, de veiligheidsdienst die in opdracht werkt van de regering van Ahmed al-Sharaa. De nieuwe Syrische leider is een oud-jihadist: hij vocht in Irak tegen de Amerikanen en behoorde tot de voorloper van Islamitische Staat, totdat hij zich van de terreurgroep afscheurde en er zich tegen afkeerde.

‘Je moet niet bang zijn voor hen’, zegt de caféhouder. ‘Ze zijn hier om ons te beschermen en zorgen ervoor dat er niets gebeurt.’

Alawieten onder Assad

De schrik voor afrekeningen zit er stevig in bij heel wat alawitische kustbewoners. Dat is niet de eerste keer. Voormalig president Hafez al-Assad en later zijn zoon Bashar bouwden hun regime deels op de angsten van de alawitische minderheid.

Historisch gezien was de alawitische gemeenschap achtergesteld. Hun geloof – een mengeling van sjiisme, soefisme en neoplatonisme – werd door orthodoxe islamitische geleerden als ketterij beschouwd, en ze werden in Ottomaanse tijden zelfs hun burgerrechten ontzegd.

Tot de twintigste eeuw leefden ze afgezonderd in arme bergdorpen aan de kust. Pas na 1920 begonnen alawieten te migreren naar steden, waar ze door armoede én door het beleid van het regime na de Baath-coup in 1963 disproportioneel opklommen binnen leger en veiligheidsdiensten.

De opkomst van Hafez al-Assad betekende een keerpunt. Sommige alawitische regio’s profiteerden, zoals Jableh, terwijl andere, zoals Tartous, achtergesteld bleven – een interne verdeeldheid die het regime gretig uitbuitte. Tegen 2011 was de meerderheid van alawieten afhankelijk van de staat voor werk, vooral in het leger en in de veiligheidsdiensten, wat hun loyaliteit versterkte.

In wijken als Mezze 86 woonden families die volledig draaiden op deze staatsstructuren. Assad maakte korte metten met elk alternatief machtscentrum binnen de gemeenschap: linkse of dissidente Baathisten werden onderdrukt, onafhankelijke religieuze leiders gevangengezet of monddood gemaakt.

Diepgewortelde angst

Toen in maart 2011 de revolutie uitbrak in Syrië, wist het regime deze angst opnieuw te mobiliseren. Met propaganda en sektarisch geweld wakkerde Bashar al-Assad de vrees aan voor wraakacties door soennieten. Zo werd het collectieve geheugen van eeuwenlange uitsluiting en marginalisering opnieuw geactiveerd.

Terwijl sommige revolutionairen vervielen in sektarische retoriek, maakte het regime er een berekende strategie van: soennitische dorpen werden collectief gestraft, terwijl alawitische en sjiitische gebieden bescherming kregen.

Voor velen binnen de alawitische gemeenschap bleef de trouw aan Assad geen keuze uit liefde, maar uit angst en gebrek aan een alternatief. Zoals dichteres Rasha Omran het verwoordde: ‘De angst die het regime voedde was zo diepgeworteld, dat het idee van een Syrië zonder Assad voor velen onvoorstelbaar werd.’

Collectieve verantwoordelijkheid

Na veertien jaar oorlog en repressie snakken veel Syriërs naar gerechtigheid. Verzoening is noodzakelijk, daarover zijn alle intellectuelen die we spraken het roerend eens. De roep om solidariteit is luid, oprecht en dringend.

In dat kader publiceerde een groep Syrische activisten, schrijvers en journalisten op 17 april 2025 een open brief via het platform Al-Jumhuriya. Daarin veroordeelden zij onomwonden de wreedheden en bloedbaden tegen alawitische burgers in verschillende regio’s.

‘Wij verwerpen de collectieve vergelding tegen gemeenschappen, ongeacht hun identiteit of politieke positie. We beschouwen dit als een herhaling van de misdaden van het regime dat we vanaf het begin hebben bestreden.’

De brief werd ook ondertekend door mensen die jarenlang hebben geleden onder het Assad-regime. Hun oproep is helder: gerechtigheid en waarheid, maar ook bescherming voor elke burger, ongeacht zijn afkomst of overtuiging.

Tegelijk vinden sommigen dat er ook binnen de alawitische gemeenschap ruimte moet zijn voor zelfreflectie. Zonder erkenning van de collectieve verantwoordelijkheid die sommige alawieten droegen in het oude regime, zo stellen zij, zal Syrië niet duurzaam kunnen herstellen.

Anderen menen dat kunst een andere manier is om je tegen geweld uit te spreken. Neem nu de muzikant Sperektor. Hij woont vlak naast de wijk Sakanaat Qudsiya, ooit de thuisbasis van hoge officieren van het leger. Tegenwoordig verlaat hij nog zelden zijn huis.

‘Als je een volgende keer langskomt,’ zegt hij, ‘zal die extreme ideologie verdwenen zijn. Dan kan ik je het echte, mooie Syrië laten zien.’

Ook in zijn buurt, waar veel alawieten wonen, is het onrustig. Aan controleposten worden vragen gesteld: ‘Wat is je religie?’. Voor veel Syriërs wordt de alawitische leer niet als islamitisch erkend. Die stigmatisering is levensgevaarlijk.

Ook na de grote geweldcampagne tegen de alawieten in maart blijven incidenten zich voordoen. In Mezze, bijvoorbeeld, verdwijnen mensen bij controleposten. En Sperektors vriend Mahmoud wijst op een geparkeerde auto met veiligheidsagenten erin. ‘Dat was de auto van een vriend van me. De soldaten van Amn el-Am namen hem in beslag.’

Onderzoekscommissie

De nieuwe regering zit zelf verveeld met de afrekeningen. De beschuldiging dat sommige daders misdaden pleegden in het uniform van nationale veiligheidstroepen hangt als een donkere wolk boven de huidige autoriteiten. In maart richtte de regering een onafhankelijke onderzoekscommissie op die de schuldigen van de bloedbaden moet aanwijzen. Maar die onafhankelijkheid wordt door velen betwist.

‘Plots was die commissie daar’, schampert Abdellateef. ‘Aangekondigd via Telegram, letterlijk een uur voor de start. Slechts één alawiet werd uitgenodigd: Nidaa Mishri. Maar kijk wat mensen over haar zeggen. Ze wordt uitgescholden, bespot. Ze was een aanhanger van Bashar al-Assad, nu dient ze al-Sharaa. Niemand verdraagt haar.’

‘Wij, alawieten, hebben niemand die ons vertegenwoordigt. Geef ons een professor, een stem van redelijkheid. Maar alles moet religieus worden gekaderd. Ik wil niet luisteren naar een sjeik die onzin verkoopt.’

Volgens Abdellateef is de klus voor de onderzoekscommissie zo geklaard. Hij laat een video zien die hij zelf monteerde en voorzag van dramatische muziek. Het toont een huis in Barasbshbo, een dorp in de bergen boven Latakia. Daar werden op 9 maart volgens de Britse ngo The Next Century Foundation 45 mensen uit de alawitische gemeenschap vermoord. Een vrouw schreeuwt oncontroleerbaar. Haar hele familie is net uitgemoord, legt Abdellateef uit.

‘Al deze moorden hebben de daders zelf gefilmd. Het onderzoek is niet moeilijk. De bewijzen liggen voor het grijpen. Alles wordt je op een zilveren dienblad aangeboden.’

Hij somt op: ‘De Facebookpagina’s. De archieven. De video’s. Ze zijn er nog. Onweerlegbaar. Wie het wil verifiëren, moet gewoon naar het dorp gaan en met de mensen spreken. Maar op sommige plekken zijn geen overlevenden meer. Er is niemand meer over om je te vertellen wat er gebeurd is.’

Dan wordt hij stil. Hij fluistert: ‘Ik zie geen reden om hoopvol te zijn. Dit gaat eindigen in een zuivering. Een echte zuivering. Iedereen die alawiet is, wordt vermoord. Ze willen ons uitroeien. Een genocide.’

Alcoholverbod

De stilte wordt verbroken door tumult op straat. ‘Zie je daar die wagen van de veiligheidsdiensten Amn al-’Am rijden? (wijst naar buiten) Zogezegd om orde te brengen. Alleen al het geluid jaagt me angst aan. Ik run een bar met alcohol, ik ben dus een ongelovige. Ze zeggen dat ik oproep tot zonde en verdorvenheid. Dat is wat zij ervan maken, terwijl velen van hen hier vroeger kwamen drinken.’

Hij zucht. ‘Wat is er mis met deze plek? Is hier iets illegaals aan de hand? Ze sluiten je winkel zonder reden. Zomaar. Vlakbij ging een winkel dicht, zonder uitleg. De eigenaar zei: “Niemand heeft gezegd dat drank verboden is.” Maar bij een andere winkel, iets verderop, schoten ze de hele vitrine aan diggelen. Ratatatata — alles kapot. Waarom? Omdat de winkel drank verkocht.’

Plots wijst hij op een lege stoel in de bar. Op die plek zat zijn vriend Jafar. Die verdween op 6 maart. ‘Hij bevond zich in de buurt van de Tashreen Universiteit van Latakia. Gewapende mannen in het uniform van Amn al-’Am namen hem mee. Sindsdien hoorden we niets meer van hem.’

Een andere klant in het café roert zich in het gesprek. ‘Ken je het verhaal van Umm Ayman? Ze hebben haar twee zonen en haar kleinzoon vermoord in Ayn al-’Arous, een kustdorp net ten zuiden van Latakia. Hij laat een video zien. De daders van de slachtpartij filmen de vrouw naast de levenloze lichamen, terwijl ze zeggen dat ze nog meer alawieten willen vermoorden. ‘Jullie zijn begonnen,’ roept de persoon achter de camera naar de vrouw. ‘We gaven jullie veiligheid, maar je zonen hebben ons verraden.’

In het dorp werden die dag 86 mensen van de alawitische gemeenschap vermoord, blijkt uit documentatie van The Next Century Foundation. ‘Er bleef niemand meer over om hen te begraven. Dus Umm Ayman bleef drie dagen naast de lichamen van haar zonen en kleinzoon zitten, zodat de honden hen niet zouden opeten.’